Oι εγκεκριμένοι παράγοντες, που χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα στη θεραπεία της νόσου Alzheimer (ΝΑ), είναι οι αναστολείς της χολινεστεράσης (δονεπεζίλη, ριβαστιγμίνη, γκαλανταμίνη) και η μεμαντίνη (ρυθμιστής της γλουταμινεργικής μεταβίβασης), η οποία χρησιμοποιείται για το μέτριο-σοβαρό στάδιο της νόσου. Όλες οι παραπάνω θεραπείες θεωρούνται «συμπωματικές», καθώς η βασική τους λειτουργία είναι να βελτιώνουν τα συμπτώματα της νόσου, χωρίς να παρεμβαίνουν με κάποιο τρόπο στην παθολογική διαδικασία, που αναπτύσσεται στον εγκέφαλο των ασθενών με ΝΑ.
Η φαρμακευτική αντιμετώπιση της νόσου Alzheimer δεν έχει αλλάξει σημαντικά εδώ και 18 χρόνια. Διάφορες δοκιμές φαρμάκων τα τελευταία χρόνια, που στοχεύουν στους παθολογικούς μηχανισμούς της νευροεκφυλιστικής διαδικασίας της ΝΑ, έχουν αποτύχει, μέχρι σήμερα, να δείξουν αποτελεσματικότητα. Έτσι, παρά τις εκτεταμένες προσπάθειες, προς ώρας δεν είχε εμφανιστεί κάποια «αιτιολογική θεραπεία».
Τα παθολογικά χαρακτηριστικά της νόσου Alzheimer είναι η ενδοκυττάρια πρωτεΐνη tau, που σχηματίζει τις νευροινιδιακές βλάβες και η εξωκυττάρια εναπόθεση αμυλοειδούς, που σχηματίζει τις αμυλοειδικές πλάκες. Με βάση τα παραπάνω, τα αντισώματα έναντι του αμυλοειδούς θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια αιτιολογική θεραπεία για τη νόσο, παρά το γεγονός ότι τα, μέχρι τώρα, αποτελέσματα από κλινικές μελέτες τέτοιων παραγόντων ήταν αρνητικά ή ασαφή. Το aducanumab είναι το πρώτο μονοκλωνικό αντίσωμα έναντι του αμυλοειδούς, που εγκρίθηκε για τη θεραπεία της νόσου Alzheimer. Πραγματοποιήθηκαν δύο μελέτες «Φάσης 3», από τις οποίες προέκυψαν τα δεδομένα για την αποτελεσματικότητα του συγκεκριμένου φαρμάκου. Η μελέτη «Φάσης 3 EMERGE» είχε θετικό αποτέλεσμα, καθώς οι ασθενείς που συμμετείχαν είχαν σημαντικά κλινικά οφέλη. Από την άλλη, στη μελέτη «Φάσης 3 ENGAGE» δεν παρατηρήθηκε το ίδιο θετικό κλινικό αποτέλεσμα. Και στις δύο περιπτώσεις, το φάρμακο κατάφερε να μειώσει σημαντικά το φορτίο του αμυλοειδούς στον εγκέφαλο, χωρίς όμως αυτό να μεταφραστεί σε κλινικό όφελος στους ασθενείς, καθώς τα κλινικά οφέλη του aducanumab αναδείχθηκαν στατιστικά σημαντικά μόνο κατά τη μελέτη EMERGE και όχι στην ENGAGE. Τα παραπάνω δεδομένα αποτελεσματικότητας, αν και οριακά επαρκή, οδήγησαν τον Ιούνιο του 2021 τον FDA στις ΗΠΑ στην έγκριση της χορήγησης aducanumab στη νόσο Alzheimer, κατά τον τρόπο του «accelerated approval pathway», που ακολουθείται όταν θεωρείται χρήσιμο να χορηγηθεί ένα νέο υποσχόμενο φάρμακο σε ένα μεγάλο αριθμό ασθενών, που πάσχουν από μια τόσο καταστροφική νόσο. Λίγο αργότερα το 2021, ο ΕΜΑ, στηριζόμενος στην έλλειψη πλήρους απόδειξης κλινικής αποτελεσματικότητας, απέρριψε το aducanumab για τη θεραπεία της νόσου. Πλέον, στις ΗΠΑ το aducanumab αποζημιώνεται σε πολύ συγκεκριμένες περιπτώσεις ασθενών και ουσιαστικά έχει «απαξιωθεί», αφού έχουν προκύψει αποτελεσματικότερες θεραπείες.
Το lecanemab είναι το δεύτερο μονοκλωνικό αντίσωμα έναντι του αμυλοειδούς, που εγκρίθηκε για τη θεραπεία της νόσου Alzheimer. Η μελέτη «Φάσης 3 CLARITY», που πραγματοποιήθηκε για την εκτίμηση της αποτελεσματικότητας του φαρμάκου, ανέδειξε θετικά αποτελέσματα, καθώς το lecanemab κατάφερε να μειώσει το φορτίο του αμυλοειδούς στον εγκέφαλο, αλλά και να προσφέρει σημαντικά κλινικά οφέλη στους ασθενείς. Με βάση αυτά τα αποτελέσματα, το lecanemab πήρε πλήρη έγκριση από τον FDA στις ΗΠΑ τον Ιούλιο του 2023, ενώ μέσα στον ίδιο χρόνο αναμένεται και η έγκριση του EMA.
Τέλος, πρόσφατα ολοκληρώθηκε η μελέτη για ένα τρίτο μονοκλωνικό αντίσωμα έναντι του αμυλοειδούς, το donamemab. Τα συνολικά αποτελέσματα της μελέτης «Φάσης 3 TRAILBLAZER-ALZ 2» δεν έχουν επίσημα ανακοινωθεί, ωστόσο μια σύντομη αναφορά τ ης φαρμακευτικής εταιρείας στα πρώτα αποτελέσματα φαίνεται πολλά υποσχόμενη. Συνολικά, είναι προφανές ότι υπάρχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον και προοπτική στις νέες θεραπείες της ΝΑ. Ωστόσο, θα πρέπει να γίνει σαφές πως όλα αυτά τα μονοκλωνικά αντισώματα δεν απευθύνονται δυστυχώς σε όλους τους ασθενείς με ΝΑ, καθώς οι συμμετέχοντες στις παραπάνω μελέτες ανήκαν σε συγκεκριμένες ηλικιακές ομάδες, είχαν επιβεβαιωμένη την παθολογία του αμυλοειδούς στον εγκέφαλο και όλοι βρίσκονταν σε αρχικά στάδια της ΝΑ.
Την ίδια ώρα, η έγκριση τέτοιων φαρμάκων δεν αποτελεί μόνο την πρώτη έγκριση φαρμάκου για την ΝΑ μετά από 18 χρόνια, αλλά σηματοδοτεί και την πρώτη έγκριση αιτιολογικής θεραπείας στην ιστορία για τη ΝΑ. Ένας νέος δρόμος ανοίγεται, που, προοδευτικά, θα οδηγήσει σε πολύ αποτελεσματικότερες θεραπείες, οι οποίες θα απευθύνονται στο σύνολο των ασθενών.
